Պահպանվող տարածքներում էկոհամակարգի տարածումը

PDF

Extent of ​​protected areas in Armenia

Համաձայն ՀՀ կառավարության N 1059-Ա որոշումը (25.09.2014թ.), 2014 թվականին ՊՏ-ները հետևյալն էին.
– 3 պետական ​​արգելոցներ («Խոսրովի անտառ», «Շիկահող» և «Էրեբունի»), որոնք զբաղեցնում են 35,439.6 հեկտար տարածք կամ Հայաստանի ընդհանուր տարածքի 1.19%-ն,
– 4 ազգային պարկ («Սևան», «Դիլիջան», «Արփի լիճ» և «Արևիկ»), որոնք զբաղեցնում են 236802.1 հա տարածք կամ Հայաստանի ընդհանուր տարածքի 7.961 ՏՊ3Տ.
– 232 բնության հուշարձան,
– 27 պետական ​​արգելավայրեր, որոնք զբաղեցնում են 114,812.7 հեկտար տարածք կամ Հայաստանի ընդհանուր տարածքի 3.95%-ն։
Պետական արգելոցների, արգելավայրերի և ազգային պարկերի ընդհանուր մակերեսը կազմել է 387,054.4 հեկտար, որը կազմում է Հայաստանի ընդհանուր տարածքի 13.1%-ը։

Աղյուսակ 1. ԲՀՊՏ տարածքները 2014 թվականին՝ ըստ Հայաստանի շրջակա միջավայրի նախարարության

Փենսիլվանիա	Ատարածք, հա
ՊԵՏԱԿԱՆ ՊԱՀԵՍՏՆԵՐ
Խոսրովի անտառ	23 213.5
Շիկահող	12 137.1
Էրեբունի	89.0
ԱԶԳԱՅԻՆ ՊԱՐԿԵՐ
Սևան	147 455.0
Դիլիջան	33 765.0
Արփի լիճ	21 179.3
Արևիկ	34 401.8
ԲՆԱԿԱՆ ԱՊԱՀՈՎԱՏԱՐԱՆՆԵՐ
Ախնաբադ	25.0
Արջաթխլենու	40.0
Գիհու նոսր անտառ	3 312.0
Գյուլագարակ	2 576.0
Հերհերի նոսր անտառ	6 139.0
Ջերմուկի անտառ	3 865.0
Սոսու այգի	64.2
Արագածի լեռնային	300.0
Բանկերի սոճի	4.0
Գորավանի ավազաբլուրներ	95.99
Կովկասյան վարդի հաղարջ	1 000.0
Արզական-Մեղրաձոր	13 532.0
Գանձաքար	6 813.0
Գետիկ	5 728.0
Իջևան	5 908.0
Մարգահովիտի	3 368.0
Եղեգնաձոր	4 200.0
Գորիս	1850.0
Կարմիր որդ	219.85
Բողաքար	2 728.0
Սև լիճ	240.0
Խորը վերք	50.28
Հանքավանի հիդրոլոգիական	5 169.04
Ջերմուկի հիդրոլոգիական	17 371.0
Զանգեզուր	25 870.64
Զիկատար	150.0
Խուստուպ	6946.74

Էկոհամակարգի տարածումը պահպանվող տարածքներում

Այս փուլում մենք հասանելիություն չունենք 2014 թվականից հետո ընկած ժամանակահատվածի համար Հայաստանի բոլոր պահպանվող տարածքները (ՊՏ) ներառող պաշտոնական տվյալներին, ՊՏ սահմանների պաշտոնական թվայնացված քարտեզներին կամ Հայաստանի տարածքի համար հատուկ մշակված հողային ծածկույթի տվյալներին: Հետևաբար, հետևյալ վերլուծությունները հիմնված են ստորև նշված ՊՏ-ների թվային քարտեզի և ESRI-ի համաշխարհային հողային ծածկույթի տվյալների բազայի վրա: ESRI-ի հողային ծածկույթի տվյալների բազայի օգտագործումը համեմատաբար փոքր ՊՏ տարածքների համար հանգեցնում է տարածքի գնահատման զգալի սխալների: Ստորև բերված օրինակներում մենք ցույց ենք տալիս միայն այն տեսակի վերլուծությունը, որը, սկզբունքորեն, կարող է իրականացվել ՊՏ-ների էկոհամակարգային հաշվառման համար՝ հիմնվելով հողային ծածկույթի տվյալների վրա:
Բոլոր ստացված գնահատականները միայն մեթոդաբանական արժեք ունեն և պետք է ճշգրտվեն՝ օգտագործելով ՊՏ-ի պաշտոնական սահմանները և հողածածկույթի տվյալները։ տրամադրվել է ՊՏ-ների կողմից.

Պահպանվող տարածքների (ՊՏ) հաշվառման այս օրինակը հիմնված է ՊՏ քարտեզի վրա, որը տրամադրվել է Հակոբյան շրջակա միջավայրի կենտրոն, Հայաստանի Ամերիկյան Համալսարան և բուսականության քարտեզ պատրաստված է Ալեքսանյան Ալլա (ՀՀ ԳԱԱ Ա. Թախտաջյանի անվան բուսաբանության ինստիտուտ) և Ասատրյան Վարդան (ՀՀ ԳԱԱ կենդանաբանության և հիդրոէկոլոգիայի գիտական կենտրոն) և ESRI ցամաքային ծածկույթի տվյալները 2017 և 2023 թվականների համար։

Նկար 1. Հայաստանի պահպանվող տարածքների քարտեզը (մանրամասների համար տե՛ս «Պաշտպանված տարածքներ» բաժինը այստեղ). (The location of the Goravan Sands Sanctuary needs to be clarified)

Նկար 3. Հողածածկույթի դասերի և մարդածին տարածքների մակերեսի բաժինը, %.
*Արփան պահպանվող լանդշաֆտ է

Աղյուսակ 3. Հողածածկույթի դասերի մակերեսը պահպանվող տարածքներում, հա
(* քարտեզի վրա նշված պահպանվող տարածքների ընդհանուր մակերեսը կարող է տարբերվել պաշտոնական տվյալներից, քանի որ քարտեզի վրա պահպանվող տարածքների սահմանները լրացուցիչ պարզաբանման կարիք ունեն)

PA տեսակը	Փենսիլվանիա	Ծառեր	Rangeland	Մերկ հող	Ձյուն/Սառույց	Ջուր և ջրհեղեղված բուսականություն	Մշակաբույսեր	Բնակեցված տարածք	ՊՀ-ի ընդհանուր մակերեսը*
Պետական պահեստներ	Էրեբունի	0	84.84	0	0	0	0	3.5	88.30
	Խոսրովի անտառ	2404.91	20231.17	31.76	0	0.51	5.33	176.63	22868.59
	Շիկահող	9854.31	1937.14	0	0	0	0	0	11810.26
Ազգային պարկեր	Սևան	5525.1	14346.23	13.23	0	126863.3	2173.48	2336.68	151374.99
	Դիլիջան	24757.79	12862.58	0	0	5.21	11.41	1546.26	39214.50
	Արփի լիճ	186.33	43922.3	8.64	0	2123.82	10719.45	810.1	57828.90
	Արևիկ	4158.48	37530.44	36.28	1.25	3.11	0	5.12	41852.62
Պաշտպանված լանդշաֆտ	Արփա	1.49	8148.12	1.01	0	0	0	1.7	8158.56
Պետական արգելոցներ	Ախնաբաթ Յուի պուրակ	0	24.85	0	0	0	0	0	24.86
	Արագածի լեռնային	0	276.72	0.17	4.1	15.67	0	4.11	301.07
	արարատ Որդան Կարմիր	0	0.37	0	0	0	166.63	38.36	205.60
	Արզական և Մեղրաձոր	7503.25	6181.2	3.39	0	7.27	285.16	521.26	14518.08
	Բողաքար	1112.76	1757.96	0	0	0	0	0	2872.27
	Կովկասյան վարդի ծոց	1037.93	794.25	0	0	0	0	15.02	1848.58
	Գանձաքար-Վերին Աղդան	2973.96	925.74	0	0	0	0.07	7.73	3910.26
	Գետիկ	1354.88	1559.37	0.03	0	1.65	58.24	148.68	3124.67
	Գիլան	48.48	238.6	0.23	0	0	0	0	287.41
	Գորավան Սենդս	0	106.47	0	0	0	106.93	0	213.47
	Գորիս	11.93	934.73	0	0	0	847.96	96.39	1901.05
	Հանքավանի հիդրոլոգիական	191.05	783.42	0	0	0	0	1.3	976.53
	Ֆունդուկ-ընկույզ	0	40.73	0	0	0	0.58	0.24	41.48
	Հերհերի բաց անտառ	7.17	2047.41	6.58	0	35.85	0	0	2098.67
	Իջևան	5725.75	2048.54	0	0	0	5.7	7.29	7793.64
	Ջերմուկ	726.01	3336.61	0	0	0	0.94	0	4066.48
	Ջերմուկի հիդրոլոգիական	388.69	2163.31	0	0	0.05	0	28.1	2581.86
	Սևանի գիհու բաց անտառները	8.9	3764.79	21.6	0	0.2	60.96	70.75	3930.40
	Խոր Վիրապ	0.01	124.8	0	0	0.28	31.71	2.45	159.37
	Մարգահովիտ	2285.4	2222.63	0	0.14	0	69.85	23.13	4604.38
	Բանկսի սոճին	0	4.62	0	0	0	0	0	4.61
	Գյուլագարակի սոճին	1768.24	661.81	0	0	0	14.27	0.61	2446.95
	Ծովային պուրակ	1098.25	1049.34	0	0	0	1.43	13.58	2174.57
	Սև Լիչ	0	150.56	0.47	0	89.14	0	0	240.32
	Եղեգիս	230.75	1927.08	0.45	0	0	0.52	36.32	2196.95
	Զանգեզուր	127.06	24156.19	241.24	3.54	33.9	2.03	0	24711.29
	Զիկատար	2691.57	504.37	0	0	0	0	0	3198.61

All vegetation zones are represented in the PAs. The area of some PAs is entirely covered by vegetation of a single zone, for example: Goravan Sands – desert; Erebuni, Ararat, and Khor Virap — semi-desert;Hazel Nut – broadleaf woodlands; Gandzakar-Upper Aghdan, Goris, Hankavan Hydrological, Pine of Gyulagarak, Plane Grove – forest zone; Akhnabat Yew Grove, Pine of Banx, Sev Lich — subalpine meadows; Aragats Alpine – alpine meadows (Figure 26B-3).

Figure 2. The share of area of ​​vegetation zones in PAs, %

Table 2. Area of vegetation zones in PAs, ha
(* քարտեզի վրա նշված պահպանվող տարածքների ընդհանուր մակերեսը կարող է տարբերվել պաշտոնական տվյալներից, քանի որ քարտեզի վրա պահպանվող տարածքների սահմանները լրացուցիչ պարզաբանման կարիք ունեն)

PA տեսակը	Փենսիլվանիա	Ալպիական մարգագետիններ և գորգեր	Ենթալպյան մարգագետիններ	Մարգագետնատափաստան	Անտառ	Գիհի	Լայնատերեւ անտառ	Տափաստանային	Կիսաանապատ	Մարշ	Տվյալներ չկան	ՊՀ-ի ընդհանուր մակերեսը*
Պետական պահեստներ	Էրեբունի	0	0	0	0	0	0	0	88.34	0	0	88.34
	Խոսրովի անտառ	0	268.64	0	8533.69	0	14.72	12399.13	1626.9	3.58	3.65	22850.31
	Շիկահող	0	405.25	0	11224.97	0	0	0	0	0	176.04	11806.26
Ազգային պարկեր	Սևան	0	0	16.03	20957.52	0	0	5204.09	0	0	125080.4	151258.04
	Դիլիջան	0	6667.11	15.37	30799.09	0	0	1701.68	0	0	0	39183.25
	Արփի լիճ	2375.27	17575.65	32567.51	0	0	0	40.31	0	4514.36	726.23	57799.33
	Արևիկ	4371.3	6231.62	0	23943.92	0	5172.4	0	1651.39	0	461.27	41831.9
Պաշտպանված լանդշաֆտ	Արփա	0	490.08	0	73.14	17.23	0	6997.61	574.26	0	0	8152.32
Պետական արգելոցներ	Ախնաբաթ Յուի պուրակ	0	24.85	0	0	0	0	0	0	0	0	24.85
	Արագածի լեռնային	300.77	0	0	0	0	0	0	0	0	0	300.77
	արարատ Որդան Կարմիր	0	0	0	0	0	0	0	205.36	0	0	205.36
	Արզական և Մեղրաձոր	1.87	5171.99	699.07	8547.13	0	0	0	0	86.52	0	14506.58
	Բողաքար	0.32	600.73	0	2269.67	0	0	0	0	0	0	2870.72
	Կովկասյան վարդի ծոց	0	235.19	0	1051.5	0	560.51	0	0	0	0	1847.2
	Գանձաքար-Վերին Աղդան	0	0	0	3907.5	0	0	0	0	0	0	3907.5
	Գետիկ	0	1057.62	491.27	1573.96	0	0	0	0	0	0	3122.85
	Գիլան	0	0	0	187.18	0	0	87.72	11.24	0	1.17	287.31
	Գորավան Սենդս	0	0	0	0	0	0	0	213.4	0	0	213.4
	Գորիս	0	0	0	1900.32	0	0	0	0	0	0	1900.32
	Հանքավանի հիդրոլոգիական	0	0	0	975.77	0	0	0	0	0	0	975.77
	Ֆունդուկ-ընկույզ	0	0	0	0	0	41.55	0	0	0	0	41.55
	Հերհերի բաց անտառ	0	0	0	177.97	938.57	0	388.05	592.42	0	0	2097.01
	Իջևան	0	0	0	6581.18	0	1206.1	0	0	0	0	7787.28
	Ջերմուկ	0	0	164.7	1896.6	1932.97	0	69.29	0	0	0	4063.56
	Ջերմուկի հիդրոլոգիական	0	351.27	136.5	2092.38	0	0	0	0	0	0	2580.15
	Սևանի գիհու բաց անտառները	0	0	0	298.17	861.83	0	2767.2	0	0	0	3927.2
	Խոր Վիրապ	0	0	0	0	0	0	0	159.25	0	0	159.25
	Մարգահովիտ	0	2440.85	0	2160.31	0	0	0	0	0	0	4601.16
	Բանկսի սոճին	0	4.62	0	0	0	0	0	0	0	0	4.62
	Գյուլագարակի սոճին	0	2.62	0	2442.31	0	0	0	0	0	0	2444.93
	Ծովային պուրակ	0	0	0	2160.46	0	0	0	0	0	12.97	2173.43
	Սև Լիչ	0.07	240.1	0	0	0	0	0	0	0	0	240.17
	Եղեգիս	0	0	0	1527.23	619.04	0	37.75	11.1	0	0	2195.12
	Զանգեզուր	15340.85	7825.73	0	1148.02	0	45.62	0	0	0	336.57	24696.79
	Զիկատար	0	0	0	3195.94	0	0	0	0	0	0	3195.94

Overall, vegetation zones are unevenly represented in the PAs. The forest zone occupies the largest area within the PAs—about 1,400 km². Other zones are much smaller, ranging from 500 km² of subalpine zone to 46 km² of marshes (Figure 26B-4 a). The shares of the zones’ areas preserved in the PAs are also highly unequal. 26% and 32% of the forest and juniper zones are preserved in the PAs while for the semi-desert, steppe, and open woodland zones this share is less than 10% (Figure 26B-4 b). The desert zone is not indicative in this analysis, as it is represented by only one small unique site).

Between the total area of a vegetation zone and the share of its area preserved in the PAs, a weak, non-significant tendency towards a negative relationship between the total zonearea of a vegetation zone and its representation in the PAs: the larger the total area of a zone, the lower its representation in the PAs (Figure 26B-5). Even from this weak trend it is possible to distinguish zones that are better represented in the PAs, lying above the trend line (juniper, forest), and underrepresented zones, lying below the trend line (semi-desert, broadleaf woodland).

Հողածածկույթի դասերի մակերեսի փոփոխությունները 2017-ից 2023 թվականներին

According to ESRI, between 2017 and 2023 the most notable changes occurred in Arpi Lake National Park, where the area of croplands increased by more than half, and in the Erebuni Reserve, where it decreased by one third. In the Arevik Reserve, the forest area decreased by 18% (Figure 26C-1).

Figure 26C-1. Changes in the area of land cover classes within PAs

2.6.D. Distance from natural monuments to anthropogenic areas and roads

Որպես «կետային» էկոհամակարգերի և շատ փոքր տարածք ունեցող բնական օբյեկտների նկատմամբ մարդածին սպառնալիքների գնահատման օրինակ, չափվել են բնության հուշարձանների միջև հեռավորությունները, որոնք ներկայացված են ԲՀՊՏ քարտեզի վրա՝ տրամադրված Հակոբյան շրջակա միջավայրի կենտրոն, Հայաստանի Ամերիկյան Համալսարանև մարդածին տարածքներ (բնակեցված տարածքներ և վարելահողեր՝ ըստ ESRI 2023 հողածածկի), ճանապարհներ (ներառյալ գլխավոր ճանապարհները և մնացած բոլոր ճանապարհները, ներառյալ արահետները՝ տվյալների հավաքածուից) Հայաստանի անտառային ատլաս), և 100-ից ավելի բնակիչ ունեցող բնակչության պոլիգոններ (հիմնված Կոնտուրի բնակչության տվյալների հավաքածու).

This example shows, that even minor errors in land cover classification—amounting to just a few pixels—can significantly distort the calculated distances to natural monuments. Therefore, to obtain reliable results, it is essential to use land cover data specifically refined for Armenia.


Figure 26D-1. The map of natural monuments used (in details see here Բաժին Պահպանվող Տարածքներ)


Figure 26D-2. An Example of distances for Dasak Biological Monument in Armavir marz


Figure 26D-3. Distance from different categories of natural monuments to various types of anthropogenic areas and roads, in meters.
Pop-100 – վեցանկյուններ՝ 100-ից ավելի բնակչությամբ։

Unfortunately, at this stage the lack of an officially approved digital map of PA boundaries, combined with errors in the ESRI land-cover data, prevents accurate accounting of ecosystem extent within PAs. For PAs with small areas, even minor land-cover errors can significantly distort the actual proportions of different ecosystem types. Moreover, the misclassification of anthropogenic areas where none exist leads to inaccurate assessments of threats to natural ecosystems and natural monuments. For instance, the misclassification of cropland and built-up areas in the high-mountain zone of the Gegham Ridge in the land-cover data artificially reduced the estimated distance between natural monuments and anthropogenic territories.

Figure 26D-4. Erroneous underestimation of the distance between anthropogenic areas and hydrographic monuments due to ESRI land cover mistakenly detecting croplands and built-up areas on the Gegham Ridge.