Գլոբալ էկոհամակարգերի ատլասում Հայաստանի ներառման մոտեցումները
Աշխատանքը կատարվել է մասնակցությամբ՝
Ալեքսանյանը Ալլա (ՀՀ ԳԱԱ Ա. Թախտաջյանի անվան բուսաբանության ինստիտուտ)
Ասատրյանը Վարդան (ՀՀ ԳԱԱ կենդանաբանության և հիդրոէկոլոգիայի գիտական կենտրոն)
Բուկվարևա Ելենա (BCC Armenia)
Ֆայվուշ Գեորգի (ՀՀ ԳԱԱ Ա. Թախտաջյանի անվան բուսաբանության ինստիտուտ)
Կազակով Էդուարդ (NextGIS OÜ, Էստոնիա)
Այն Գլոբալ էկոհամակարգերի ատլաս (GEA)-ն կլինի աշխարհի բոլոր էկոհամակարգերի ծավալի, փոփոխության, վիճակի և ռիսկի վերաբերյալ առաջին համապարփակ, ներդաշնակեցված բաց ռեսուրսը: Հայաստանի ընդգրկումը GEA-ում մենք դիտարկում ենք որպես կարևոր քայլ՝ ազգային էկոհամակարգերի հաշվառման մեկնարկի ջանքերին աջակցելու համար:
Այս առաջարկները հիմնված են նախագծի միջանկյալ արդյունքների վրա: Մեր մոտեցումը կայանում է ակադեմիական բուսականության և լանդշաֆտային քարտեզների ինտեգրման մեջ պարբերաբար թարմացվող ցամաքային ծածկույթի տվյալների հետ: Ակադեմիական քարտեզները հաշվի են առնում ցամաքային էկոհամակարգերի էկոլոգիական և կենսաբազմազանության առանձնահատկությունները, որոնք դժվար կամ անհնար է հայտնաբերել տիեզերքից: Կանոնավոր թարմացվող ցամաքային ծածկույթի տվյալները թույլ են տալիս ժամանակին վերահսկել բնական էկոհամակարգերի ծավալի փոփոխությունները: Այս մոտեցումը փորձարկվել է բնական տարածքի ծավալի հաշվառման համար: բուսականության տեսակները և լանդշաֆտներ.
Սկզբնական տվյալները սկսելու համար
Բացեք պատկերը նոր ներդիրում՝ այն մեծացված տեսնելու համար
Հայաստանն ունի համաշխարհային մակարդակի գիտական ավանդույթներ բուսաբանության և գեոբուսաբանության ոլորտում: Տասնամյակների ընթացքում հայ գիտնականները մշակել են բուսականության և լանդշաֆտային քարտեզների լայն տեսականի՝ տարբեր մակարդակի մանրամասնություններով: Մեր նախագծի շրջանակներում Ալլա Ալեքսանյանը և Վարդան Ասատրյանը պատրաստել են բուսականության քարտեզ որը մենք օգտագործեցինք էկոհամակարգի չափի հաշվառման և էկոհամակարգային ծառայությունների մոդելավորման մոտեցումները ցուցադրելու համար։
Քանի որ Հայաստանում ներկայումս բացակայում է ազգային, պարբերաբար թարմացվող հողային ծածկույթի տվյալների բազա, մենք փորձարկվել են հողածածկույթի հինգ տվյալների հավաքածուներ հասանելի է բաց մատչելիությամբ: Դրանցից երեքը՝ ESRI, ESA և GLAD տվյալների հավաքածուները, առավել ճշգրիտ արտացոլում են Հայաստանի ներկայիս հողային ծածկույթը և կարող են օգտագործվել GEA-ի համար Հայաստանի էկոհամակարգի քարտեզի զրոյական տարբերակի համար: Այնուամենայնիվ, ինչպես ցույց է տվել մեր նախնական վերլուծությունը, բոլոր համաշխարհային հողային ծածկույթի տվյալների հավաքածուները պարունակում են էական սխալներ, և, հետևաբար, Հայաստանի էկոհամակարգի քարտեզը և էկոհամակարգի հաշվառումը, ի վերջո, պետք է հիմնված լինեն ազգային հողային ծածկույթի տվյալների հավաքածուի վրա:
Ատլասի համար հայկական էկոհամակարգի քարտեզի զրոյական տարբերակը
Բացեք պատկերը նոր ներդիրում՝ այն մեծացված տեսնելու համար
Ներկայումս առկա նյութերի՝ բուսականության քարտեզի և գլոբալ հողածածկույթի տվյալների (մենք օգտագործել ենք ESRI 2023) հիման վրա կարելի է ստեղծել քարտեզի զրոյական տարբերակ, որը, ակնհայտորեն, պահանջում է հետագա կատարելագործում: Բուսականության տեսակների և հողածածկույթի տվյալների համադրությունը կարող է վերադասակարգվել՝ համաձայն GEA-ում ընդունված IUCN էկոհամակարգի տիպաբանության: Վերադասակարգման սխեման առաջարկել է Ջորջ Ֆեյվուշը:
Հողածածկույթի տվյալներից մենք օգտագործում ենք երեք դաս՝
– ծառեր, որոնք վերադասակարգվում են որպես T2.2 Տերևաթափ չափավոր անտառներ։
– կառուցապատված տարածքներ, վերադասակարգվել է որպես T7.4 Քաղաքային և արդյունաբերական էկոհամակարգեր։
– վարելահողեր, որոնք զրոյական տարբերակի համար վերադասակարգվում են որպես T7.1 Տարեկան վարելահողեր
Ինչպես մեր վերլուծությունը համեմատելով վարելահողերի տարածքները հողային ծածկույթի տվյալների հավաքածուներից և ARMSTAT տվյալներից ցույց է տվել, որ փորձարկված հողածածկույթի տվյալների հավաքածուները ներառում են «մշակաբույսեր» դասի գյուղատնտեսական հողերի հետևյալ կատեգորիաները՝
– տարեկան վարելահողեր (T7.1 Տարեկան վարելահողեր);
– բազմամյա գյուղատնտեսական տնկարկներ, այսինքն՝ խաղողի և պտղատու այգիներ (T7.3 տնկարկներ).
– այս տարի չհերկված որոշ դաշտեր (T7.5 Դերիֆիկացված կիսաբնական արոտավայրեր և
հին դաշտեր):
Այս փուլում մենք չունենք այս երեք կատեգորիաները վարելահողերի հողածածկույթի դասի շրջանակներում առանձնացնելու համար անհրաժեշտ տվյալները, հետևաբար, մենք այն վերադասակարգել ենք որպես T7.1 Տարեկան վարելահողեր: «T7.2 Ցանված արոտավայրեր և դաշտեր» և անտառային տնկարկներ, որոնք ուղղված են փայտանյութի արտադրությանը, բնորոշ չեն Հայաստանին, հետևաբար, մենք դրանք չենք դիտարկել:
Մնացած բոլոր ցամաքային հողածածկույթի դասերը, այսինքն՝ բոլոր ոչ անտառային բնական տարածքները, վերադասակարգվում են բուսականության քարտեզի վրա ուրվագծված բուսականության գոտիների հիման վրա՝
– ալպյան բուսականություն վերադասակարգվում է որպես T6.4 Բարեխառն ալպյան խոտհարքներ և թփուտներ։
– ենթալպյան մարգագետիններ և մարգագետնային տափաստան վերադասակարգվում են որպես T4.5 Միջին չափի ենթախոնավ խոտհարքներ;
– տափաստան վերադասակարգվում է որպես T5.1 Կիսաանապատային տափաստաններ սակայն զրոյական տարբերակի համար, ապագա տարբերակներում, տափաստանային գոտու մի մասը կարող է նաև վերադասակարգվել որպես T4.5 բարեխառն ենթախոնավ խոտհարքներ։
– անտառային բուսականության գոտում գտնվող խոտհարքներ վերադասակարգվում են որպես T4.5 Բարակ ենթախոնավ խոտհարքներ։
– գիհի և լայնատերև անտառներ վերադասակարգվում են որպես T4.4 Բարակ անտառներ։
– կիսաանապատ և անապատ վերադասակարգվում են որպես T5.1 Կիսաանապատային տափաստաններ։
«T7.5 Կիսաբնական արոտավայրեր և հին դաշտեր» կատեգորիան կարելի է գտնել երեք բուսականության գոտիներում՝ մարգագետնատափաստանային, տափաստանային և կիսաանապատային: Սակայն, այս փուլում մենք չունենք T7.5-ը այս գոտիներում նույնականացնելու համար անհրաժեշտ տվյալները:
Քարտեզի հետագա տարբերակները
Բացեք պատկերը նոր ներդիրում՝ այն մեծացված տեսնելու համար
Այսպիսով, այս պահին մենք գտնվում ենք քարտեզի զրոյական տարբերակի փուլում, որը կարող է ստեղծվել մեր նախագծի նյութերի հիման վրա՝ նվազագույն ժամանակահատվածում: Առաջ շարժվելով՝ կարելի է նախատեսել այս քարտեզի բարելավման երկու հիմնական փուլ: Այս ճանապարհին անհրաժեշտ են բարելավումներ ինչպես բուսականության քարտեզում, այնպես էլ հողածածկույթի տվյալներում:
Տարբերակ 1 Բուսականության քարտեզի բարելավված տարբերակն է։ Բուսականության քարտեզի կողքին, դրա մշակումը, հավանաբար, պահանջում է տարածքների նույնականացում։ T4.5 Միջին չափի ենթախոնավ խոտհարքներ տափաստանային գոտում: Հողածածկույթի տեսանկյունից սա պահանջում է առնվազն հետևյալ հիմնական տվյալների մշակումները՝
– Ուղղում ակնհայտ սխալներ հողածածկույթի տվյալներում (օրինակ՝ բարձր լեռնային գոտիներում բնակեցված տարածքներ և վարելահողեր).
– Կատարելագործում T7.1 Տարեկան վարելահող տարածքներ;
– Նույնականացում T7.3 պլանտացիա տարածքներ (խաղողի այգիներ և պտղատու այգիներ)
– Նույնականացում T7.5-ից ստացված կիսաբնական խոտհարքներ, որը կարող է պահանջել արբանյակային պատկերների և գյուղատնտեսական վիճակագրության վերլուծություն ոչ միայն ընթացիկ ժամանակահատվածի, այլև նախորդ տարիների համար։
Տարբերակ 1-ի ստեղծումը մեծապես կնպաստի Հայաստանում էկոհամակարգերի հաշվառման զարգացմանը, քանի որ այն կապահովի վարելահողերի ավելի ճշգրիտ սահմանազատում։
Տարբերակ 2 ապահովում է լիակատար սիներգիա Հայաստանում էկոհամակարգերի հաշվառման մշակման գործընթացի հետ և հիմք է դնում Հայաստանի էկոհամակարգերի Կարմիր ցուցակի ստեղծման համար։
Ակադեմիական գիտելիքների տեսանկյունից այն ներկայացնում է ցամաքային էկոհամակարգերի քարտեզ՝ հաջորդ մակարդակի մանրամասնությամբ՝ թե՛ էկոհամակարգերի տիպաբանության, թե՛ դրանց սահմանների առումով, ներառյալ ինչպես էկոհամակարգերը, որոնց տարածքը բավականաչափ մեծ է քարտեզի վրա ներկայացված լինելու համար օգտագործված ցամաքային ծածկույթի լուծաչափով, այնպես էլ շատ փոքր չափերի եզակի, հազվագյուտ և ռելիկտային «կետային» էկոհամակարգերը։
Հողային ծածկույթի տվյալների մասով այն բաղկացած է ազգային հողային ծածկույթի տվյալների հավաքածուից՝ դրա կանոնավոր թարմացման մեթոդաբանությամբ։
