Ներողություն ենք խնդրում կայքի մեքենայական թարգմանության հնարավոր սխալների համար

Ծրագրի ներդրումը Կենսաբազմազանության համաշխարհային շրջանակում

«Էկոհամակարգային հաշվառում Հայաստանում. իրավիճակի ստեղծում» (2024-2026 թթ.) նախագիծը նպատակ ունի ստեղծել Հայաստանում ազգային էկոհամակարգային հաշվառման նախատիպ՝ համաձայն ԵՏԳ-ԷՏԳ առաջարկությունների, ներառյալ ֆոնդային հաշվառում (էկոհամակարգեր) և հոսքային հաշվառում (էկոհամակարգային ծառայություններ): Այն անմիջական ներդրում է կատարում GBF-ում (https://www.gbf-indicators.org/Թիրախ 21-ն ուղղված է կենսաբազմազանության պահպանման և կայուն օգտագործման տեղեկատվական աջակցության տրամադրմանը, որն իր հերթին նպաստում է 1-ին և 11-րդ թիրախներին և Ա և Բ նպատակներին՝ կենսաբազմազանության պահպանման և կայուն օգտագործման և էկոհամակարգային ծառայությունների պահպանման համար:
Հիմնական մուտքերը հետևյալն են.
- ներդրումը Թիրախ 21 և ցուցիչ 21.1 (Կենսաբազմազանության տեղեկատվության ցուցիչ՝ գլոբալ կենսաբազմազանության շրջանակի մոնիտորինգի համար) ցամաքային էկոհամակարգերի և էկոհամակարգային ծառայությունների ոչ դրամական էկոհամակարգի նախատիպն է, որը ծառայում է որպես տեղեկատվական աջակցություն GBF-ի նպատակներին և նպատակներին հասնելու համար:
- ներդրումը Թիրախ 1 և ցուցանիշներ Ա1 (էկոհամակարգերի կարմիր ցուցակ) և A2 (Բնական էկոհամակարգերի ծավալը). էկոհամակարգի ծավալների հաշվառման նախատիպ, ներառյալ տվյալներ բնական էկոհամակարգերի և լանդշաֆտների տարածքի, դրա փոփոխությունները 2017-ից 2023 թվականներին, և էկոհամակարգերի հազվադեպության դասակարգման և քարտեզագրման օրինակներ:
- ներդրումը Թիրախ 11 և B.1 և 11.1 ցուցանիշներ (Էկոհամակարգերի կողմից մատուցվող ծառայություններ). էկոհամակարգային ծառայությունների հաշվառման նախատիպ, ներառյալ մատակարարված ԷՍ-ների գնահատումները և քարտեզները, դրանց փոփոխությունները 2017-ից մինչև 2023 թվականը և ES առաջարկ-պահանջարկի մնացորդները:
Ծրագրի արդյունքներն անուղղակիորեն նպաստում են GBF-ի այլ ցուցանիշներին և թիրախներին, որոնք տեղեկատվական հիմք են ապահովում կառավարման և կրթական ջանքերի համար, որոնք ուղղված են կենսաբազմազանության պահպանմանն ու կայուն օգտագործմանը:

Նպատակ 21-ում ներդրում

(Նպատակ 21. Ապահովել, որ լավագույն հասանելի տվյալները, տեղեկատվությունը և գիտելիքը հասանելի լինեն որոշում կայացնողներին, մասնագետներին և հանրությանը` առաջնորդելու արդյունավետ և արդար կառավարումը, կենսաբազմազանության ինտեգրված և մասնակցային կառավարումը, ինչպես նաև ամրապնդելու հաղորդակցությունը, իրազեկության բարձրացումը, կրթությունը, մոնիտորինգը, հետազոտությունը և գիտելիքի կառավարումը, ինչպես նաև այս համատեքստում պետք է հասանելի լինեն միայն ավանդական գիտելիքները, մարդկանց տեղական տեխնոլոգիաները և նորարարությունները: նրանց ազատ, նախնական և տեղեկացված համաձայնությամբ՝ ազգային օրենսդրությանը համապատասխան)

Ցուցանիշ 21.1 Կենսաբազմազանության վերաբերյալ տեղեկատվության ցուցիչ՝ կենսաբազմազանության համաշխարհային շրջանակի մոնիտորինգի համար

Ծրագրի ընդհանուր արդյունքը կլինի Հայաստանի համար ոչ դրամական ցուցանիշներով ցամաքային էկոհամակարգերի հաշվառման ազգային էկոհամակարգի Նախատիպի ստեղծումը: Նախատիպը ներառում է քարտեզներ, ազգային և մարզային ցուցիչներ, ինչպես նաև 2017-ից մինչև 2023 թվականների փոփոխությունների գնահատականները էկոհամակարգի ծավալի և էկոհամակարգային ծառայությունների համար: Այս փուլում մենք չենք դիտարկել էկոհամակարգի վիճակի հարցը՝ բաց տվյալների բացակայության պատճառով:
EA Prototype-ը և ծրագրին մասնակցող հայ փորձագետների թիմը կապահովեն թիրախ 21-ին հասնելու հետևյալ կարևոր քայլերը.
– ձևակերպել ազգային էկոհամակարգային հաշվառման գիտական, տեխնիկական և կազմակերպչական աջակցության հիմնական պահանջները և դրանք փոխանցել Հայաստանի պատասխանատու մարմիններին։
– բարձրացնել պետական մարմինների, գիտական հանրության և հանրության իրազեկվածությունը Հայաստանի էկոհամակարգերի կարևորության մասին բնակչության և տնտեսության բարեկեցության համար, ինչպես նաև էկոհամակարգային հաշվառման անհրաժեշտության մասին:
«Ecosystem Extent» հաշիվը նպաստում է թիրախ 1-ին հասնելուն, իսկ «Էկոհամակարգի ծառայության նախատիպ» հաշիվը նպաստում է թիրախ 11-ին (օրինակները տես ստորև)

Ecosystem Extent հաշվի նախատիպը

Էկոհամակարգի ներկայիս ծավալը և վերջին տարիներին դրա փոփոխությունները գնահատելու համար մենք օգտագործել ենք ESRI 2017 և 2023 թվականների հողերի ծածկույթի տվյալները: Հետագայում կարող են օգտագործվել հողի ծածկույթի այլ աղբյուրների տվյալները:
Ecosystem Extent հաշվի նախատիպը ներառում է էկոհամակարգի չափի ցուցիչների հինգ բաժիններ.
1. Բնական հողերի ծածկույթի դասերի ծավալը →
2. Լանդշաֆտային գոտիների և բնական լանդշաֆտների ծավալը →
3. Լանդշաֆտի ծավալը՝ լանդշաֆտի դասեր (LLCC), որոնք կարող են դիտվել որպես էկոհամակարգի վստահվածներ →
4. Բուսականության տեսակների ծավալը՝ հիմնված ծրագրի փորձագետների կողմից թարմացված բուսականության քարտեզի վրա (ընթացքում)
5. ՀԽՍՀ ատլասից քարտեզի վրա հայտնաբերված 24 բուսատեսակների պոտենցիալ տարածման տարածքի մարդածին փոխակերպումը, 1961 թ. (ընթացքում)

Այս բաժինները պարունակում են հետևյալ գնահատականները.
– Տարածքը Հայաստանում և Հայաստանի մարզերում (մարզերում) (բաժին 1-4)
– Անթրոպոգեն փոխակերպման աստիճանը (բաժին 2, 4, 5)
- Հազվադեպության դասակարգում ըստ ընդհանուր տարածքի չափանիշի (բոլոր բաժինները)
– Մարզային նշանակություն էկոհամակարգերի բազմազանության պահպանման համար (բաժին 2-4)
– 2017-ից մինչև 2023 թվականների ծավալների փոփոխություններ (բաժին 1-4)
– Էկոհամակարգերի բազմազանության պահպանման համար մարզային նշանակության փոփոխություններ (բաժին 2-4)

Էկոհամակարգի ծառայության հաշվի նախատիպը

Էկոհամակարգի ծառայության հաշվի նախատիպը կներառի հետևյալ բաժինները
Սեզոնային հոսքի կարգավորում (InVEST Seasonal Water Yield) →
Հողի ջրային էրոզիայի կանխարգելում և հոսքի որակի ապահովում (InVEST Sediment Delivery Ratio) →
Ջրհեղեղի ռիսկի նվազեցում (InVEST Urban Flood Risk Mitigation) →
Երկրային էկոհամակարգերի սառեցման ազդեցությունը (InVEST Urban Cooling) →
Ածխածնի պահեստավորում ցամաքային էկոհամակարգերում (հող և կենդանի փայտ) (ընթացքում)
Ոչ փայտանյութի արտադրություն (բժշկական, խոհարարական և մեղրատու տեսակներ (ընթացքում)
Անասնագլխաքանակի արտադրություն բնական արոտավայրերով և խոտհարքերով (ընթացքում)
Փոշոտում (ընթացքում)
Բնական պայմաններ բացօթյա հանգստի համար (ընթացքում)

Բոլոր բաժինները պարունակում են հետևյալ տվյալները.
- ES ցուցանիշների քարտեզներ
– ES վիճակագրություն Հայաստանում և Հայաստանի մարզերում (մարզերում)
- Առաջարկ-պահանջարկի մնացորդ (բոլոր ES-ների համար, բացառությամբ 3-5-ի)
– ES ցուցանիշների փոփոխություններ 2017-ից 2023 թվականներին

Նպատակ 1-ին ներդրում

(Նպատակ 1. Ապահովել, որ բոլոր տարածքները գտնվում են մասնակցային, ինտեգրված և կենսաբազմազանություն ներառող տարածքային պլանավորման և/կամ արդյունավետ կառավարման գործընթացների ներքո, որոնք ուղղված են հողի և ծովի օգտագործման փոփոխությանը, որպեսզի 2030 թվականին զրոյի հասցվի կենսաբազմազանության բարձր նշանակություն ունեցող տարածքների կորուստը, ներառյալ բարձր էկոլոգիական ամբողջականություն ունեցող էկոհամակարգերը, զրոյականացնելով մարդկանց համակեցության իրավունքները և հարգանքը):

Ցուցանիշ Ա.1 Էկոհամակարգերի Կարմիր ցուցակ

Մեր օգտագործած մոտեցումը, որը հիմնված է լանդշաֆտային գոտիների և բուսականության քարտեզների հատման վրա հողածածկույթի տվյալների հետ, թույլ է տալիս գնահատել ցամաքային բնական էկոհամակարգերի իրական տարածքը, դասակարգել դրանք ըստ հազվադեպության՝ օգտագործելով տարածքի չափանիշը և ստեղծել էկոհամակարգի հազվադեպության քարտեզ (Նկ.1).
Այնուամենայնիվ, այս մոտեցումը հարմար է ամենատարածված, ավելի քիչ տարածված և համեմատաբար հազվագյուտ էկոհամակարգերի դասակարգման համար, սակայն հարմար չէ էկոհամակարգերի ամենահազվագյուտ տեսակների նույնականացման և գնահատման համար, քանի որ դրանք ներկայացված չեն դասական ակադեմիական լանդշաֆտի և բուսականության քարտեզների վրա: Բացի այդ, LLSS ամենահազվագյուտ տեսակները, ինչպիսիք են անտառածածկ տարածքները բարձր լեռնային կամ կիսաանապատային գոտիներում, կարող են լինել կամ հողածածկույթի սխալներ կամ մարդածին գոյացություններ: Ամենահազվագյուտ էկոհամակարգերի հայտնաբերումը և հաշվառումը պահանջում է մասնագիտացված աշխատանք՝ հիմնված դաշտային հետազոտությունների վրա:
Այնուամենայնիվ, նույնիսկ այս փուլում մենք ցույց ենք տվել, թե ինչպես կարելի է գնահատել առանձին մարզերի ներդրումը Հայաստանի էկոհամակարգի բազմազանության պահպանման գործում, ինչպես նաև այն փոխվել է LULC փոփոխությունների պատճառով (Նկ.2).

Լանդշաֆտային-հողածածկույթի դասերի (LLCC) օրինակներ՝ որպես ցամաքային էկոհամակարգի վստահված աղբյուրներ
(մանրամասների համար տե՛ս այստեղ)

Նկար 1. ՍՊԸ-ների դասակարգումն ըստ տարածքի (փայտային ՍՊԸ-ները նշված են որպես W, ոչ փայտային՝ որպես NW)
և ՍՊԸ-ի հազվադեպության քարտեզը (քարտեզի սպիտակ գույնը համապատասխանում է մշակաբույսերին և կառուցապատված տարածքներին)

Նկար 2. Հայաստանի էկոհամակարգերի բազմազանության պահպանման համար մարզային նշանակության վարկանիշը (ձախ կողմում) և մարզային նշանակության փոփոխությունները 2017-ից մինչև 2023 թվականը, % 2017-ի համեմատ (աջ կողմում)

Ցուցանիշ Ա.2 Բնական էկոհամակարգերի ծավալը

Բնական էկոհամակարգերի և լանդշաֆտների ներկայիս տարածքը որոշվել է Հայաստանի համար որպես ամբողջություն, ինչպես նաև մարզերի և ամենամեծ ջրբաժանների համար (Նկար 3) Բացահայտվել են էկոհամակարգի և լանդշաֆտային տարածքի փոփոխություններ 2017-ից 2023 թվականներին (Նկ.4) Այս օրինակները ցույց են տալիս, թե ինչպես կարող է կազմակերպվել էկոհամակարգի ծավալների հաշվառումը ապագա ազգային էկոհամակարգային հաշվառման համակարգում, որը կծառայի որպես տեղեկատվական հիմք այս ցուցանիշի կառավարման համար:

Լանդշաֆտային-հողածածկույթի դասերի (LLCC) օրինակներ՝ որպես ցամաքային էկոհամակարգի վստահված աղբյուրներ
(մանրամասների համար տե՛ս այստեղ)

Գծապատկեր 3. Բնական լանդշաֆտների և ՍՊԸ-ների տարածքի տեսակարար կշիռը մարզերում դրանց ընդհանուր տարածքի նկատմամբ Հայաստանում, %

Գծապատկեր 4. ՍՊԸ-ի ծավալի փոփոխությունները Հայաստանում 2017-ից 2023 թվականներին, % 2017-ի համեմատ

Ցուցանիշ 11.1 Էկոհամակարգերի կողմից մատուցվող ծառայություններ

Տվյալները ից Էկոհամակարգային ծառայության հաշվառման նախատիպը, նույնիսկ իր անավարտ փուլում, կարևորում են կենսաբազմազանության պահպանման և կառավարման համար կարևոր խնդիրները.
1) ցամաքային էկոհամակարգերի առանցքային նշանակությունը Հայաստանի բնակչության բարեկեցության և տնտեսության համար.
2) էկոհամակարգային ծառայությունների թուլացումը (թեև Հայաստանում շատ դեպքերում աննշան) բնական էկոհամակարգերի տարածքի կրճատման հետևանքով.
Երկրային էկոհամակարգերը, որոնք պահպանում են ջուրը, որն ընկնում է տեղումների հետևանքով, ապահովում է բազային հոսքի ավելի քան 90% (հոսքը ջրբաժանների բնակության տևողությամբ ամիսներից մինչև տարիներ): Հիպոթետիկ սցենարի համար, երբ բնական բուսականությունը (խոտհարքներ և անտառներ) փոխարինվում է մերկ հողով, բազային հոսքը նվազագույն է, քանի որ ջրի մեծ մասը արագ հոսում է առուներ և ջրային մարմիններ (Նկ.5, 6) Սա նշանակում է, որ ցամաքային էկոհամակարգերն ապահովում են արտահոսք ամռանը՝ տարվա ամենաչոր և ամենաշոգ ժամանակաշրջանը, ինչը չափազանց կարևոր է Հայաստանի համար։տես այստեղ).
Երկրային էկոհամակարգերը զգալիորեն նվազեցնում են հեղեղումների վտանգը մայիսին և հունիսին, երբ Հայաստանն ստանում է տեղումների ամենաբարձր քանակը՝ ավելացնելով արտահոսքի պահպանումը 9% – 13%-ով՝ համեմատած տարբեր ջրբաժանների մերկ հողի հետ և նվազեցնելով արագ հոսքը 17%-ով մինչև 49% (Նկար 7) (տես այստեղ).
Բնական ցամաքային բուսականությունը կանխում է ավելի քան 90% էրոզիան և ավելի քան 95% նստվածքի արտահանումը (Նկար 8, 9) (տես այստեղ).
Առաջարկ-պահանջարկի վերլուծությունը ԱՐՄՍՏԱՏ-ի ջրի սպառման վիճակագրության հիման վրա բացահայտում է արտահոսքի և բազային հոսքի ավելցուկ կամ դեֆիցիտ ունեցող մարզերն ու ջրբաժանները (Նկար 10, տես այստեղ) Ինչ վերաբերում է հողի էրոզիայի կանխարգելման և առուներ նստվածքների արտահանման ԲՍ-ին, ապա դրա անհրաժեշտությունը գրեթե ամբողջությամբ բավարարված է, ընդ որում ջրի օգտագործման մեկ մ3-ի հաշվով խուսափելու արտահանման միջին մասնաբաժինը գերազանցում է. 95% բոլոր մարզերում և ջրբաժաններում (տես այստեղ).
ES-ի փոփոխությունները 2017-ից մինչև 2023 թվականը ցույց են տալիս դրանց թուլացումը մարզերում և ջրբաժաններում, որտեղ խոտհարքներն ու անտառները փոխարինվել են մշակաբույսերով և կառուցապատված տարածքներով (տե՛ս օրինակ. Նկ.11).

Փաստացի հողածածկ 2023, B, մմ (միջին B=51.3) Մերկ հող, B, մմ (միջին B= 3.4)

Նկար 5. Ներկայիս հողածածկույթով և մերկ գետնի տակ գտնվող բազային հոսքը, որտեղ բնական էկոհամակարգերը (խոտհարքներ և անտառներ) փոխարինվել են մերկ հողով

Գծապատկեր 6. Հիմնական հոսքի մասնաբաժինը ընդհանուր արտահոսքի մեջ ընթացիկ հողածածկույթով և մերկ հողի սցենարով

Գծապատկեր 7. Ջրհեղեղների ռիսկի նվազեցման ES. արտահոսքի պահպանման ավելացում և բնական էկոհամակարգերի կողմից տրամադրվող արագ հոսքի նվազում, % ցուցանիշների ընդհանուր արժեքների համեմատ

Էրոզիա մերկ գետնի վրա, տոննա/պիքսել/տարի Փաստացի էրոզիան 2023 թ. տոննա/պիքսել/տարի

Նկար 8. Էրոզիա ներկայիս հողածածկույթով և մերկ հողի տակ գտնվող սցենար, որտեղ բնական էկոհամակարգերը (խոտհարքներ և անտառներ) փոխարինվել են մերկ հողով


Գծապատկեր 9. Ընթացիկ և խուսափված էրոզիայից և նստվածքի արտահանում Հայաստանի մարզերի առուներ


Գծապատկեր 10. Սեզոնային արտահոսքի կարգավորիչի առաջարկ-պահանջարկի հաշվեկշիռը

Գծապատկեր 11. Հիմնական հոսքի և արագ հոսքի փոփոխությունները Հայաստանի մարզերում և ջրբաժաններում 2017-2023 թվականներին, % 2017 թ.